Cá chết trắng sông và những tiếng kêu vô vọng

Cuối tháng tư, cá nuôi của cư dân sống ven bờ sông Vàm Cỏ Đông, đoạn qua huyện Châu Thành, Tây Ninh, bỗng chết trắng sông. Đầu tháng năm, cá chết hàng loạt trên sông Trà Khúc thuộc xã Tịnh An, Tịnh Long, huyện Sơn Tịnh, Quảng Ngãi. Đàn vịt hàng ngàn con của người dân đã chết theo vì ăn phải cá. Sang tháng sáu, chỉ sau một đêm, 56 tấn cá bè của người dân Biên Hoà, Đồng Nai "đột tử"… Và mới đây, cả trăm tấn cá nuôi của người dân trên sông Châu Giang, Hà Nam cũng chung cảnh ngộ. Cứ như thế, sau một đêm thức dậy, người nông dân trắng tay, bao nhiêu tài sản, bao nhiêu hy vọng trôi theo dòng nước. Và những tiếng kêu của họ thì cứ rơi vào hư không.

Bài 1: Nông dân khóc cá

SGTT - Chỉ sau một đêm, thức dậy đã thấy cá chết nổi trắng mặt nước khiến những người dân nuôi cá trên sông Châu Giang, Hà Nam bàng hoàng vì chỉ còn hai tháng nữa là thu hoạch nhưng bỗng dưng mất trắng. Nguyên nhân chính khiến cá chết là do nước sông ô nhiễm từ sông Nhuệ đổ vào sông Châu Giang.

Làng cá bè Tân Mai, Biên Hoà, Đồng Nai lao đao sau vụ 56 tấn cá chết. Ảnh: Giang Sơn

Tại thôn Lê Xá, xã Châu Sơn, huyện Duy Tiên, Hà Nam, gương mặt nhiều người dân nuôi cá vẫn còn bần thần, ngơ ngác sau cơn đại hoạ. Nhiều người vẫn ra bờ sông nhìn trà cá giờ không còn sót một con rồi ngơ ngẩn thở dài. Bao nhiêu vốn liếng dồn hết vào cá nên nhiều người cứ nhìn dòng sông mà chưa biết sắp tới sẽ sinh sống thế nào khi tất cả gia đình đều sống dựa vào con cá.

100 tấn cá chết sau một đêm

Ông Bùi Đức Bản, thôn Lê Xá, xã Châu Sơn cho biết trong xã ông là người mất nhiều nhất. Mỗi năm, ông thu hoạch khoảng 7 tấn cá, trừ chi phí cũng được khoảng 60 triệu. Nhưng năm nay, số cá chết của ông ước chừng phải 8 – 9 tấn vì năm ngoái thấy cá được giá nên đầu tư nuôi nhiều hơn. Tính cả mấy trà cá của con trai cùng người em trai thì gia đình ông mất khoảng gần 20 tấn cá. Để dọn sạch đống cá, cả gia đình phải mất bốn ngày vớt cá đem chôn. Nhớ lại mấy ngày đó ông vẫn còn ghê sợ vì giữa ngày nắng, mùi cá chết xông lên nồng nặc.

Ông Đặng Văn Thế cũng cho biết, mỗi năm ông thu hoạch khoảng 5 tấn cá. Số giống năm nay ông thả cũng tương đương như thế. Thường sau vụ thu hoạch, cá nhỏ trong trà vẫn còn, ông để lại rồi thả thêm loạt mới nên quanh năm cũng có cá lai rai bán. Thiếu tiền học cho con, thiếu tiền mua gạo, ông lại mang lưới ra vớt vài chục cân lên bán là có tiền trang trải. Ngoài ra, ông cũng còn kiếm thêm từ nguồn cá tự nhiên trên sông. Nhưng năm nay cá nuôi và cá sông đều chết sạch nên ông vẫn chưa biết sắp tới cả gia đình sẽ sống thế nào. Ngay sau khi trà cá bị chết, vợ ông đã lên Hà Nội làm ôsin còn ông ở nhà cả tuần nay cứ thần người ra, mặt hốc hác vì xót của và lo nghĩ.

Xã Duy Sơn có 17 hộ dân nuôi cá với sản lượng hàng năm thu hoạch khoảng 35 tấn cá, nhưng năm nay ai cũng đầu tư nuôi nhiều hơn nên thiệt hại khoảng gần 50 tấn. 17 hộ dân này đều là dân vạn chài lên bờ nên không có ruộng, đời sống phụ thuộc hoàn toàn vào con cá. Nhiều gia đình phải vay nợ ngân hàng để đầu tư nên vừa lo không trả được nợ cũ lại vừa lo không có tiền để đầu tư cho vụ mới. Khi thấy cá nổi trắng mặt sông, nhiều người dân ngồi trên bờ khóc ngất vì xót của.

Ở xã Lam Hạ, thành phố Phủ Lý thuộc điểm cuối của nhánh sông Châu Giang có bảy thôn thì có tới bốn thôn nằm men theo bờ sông dài khoảng 3,5km. Toàn xã có khoảng 20 hộ quây lưới nuôi cá từ nhiều năm nay với quy mô 2 tấn/hộ. Thiệt hại lớn nhất là ở thôn Quang Ấm có 11 hộ nuôi cá, bị thiệt hại gần 30 tấn cá các loại. Ngoài ra, còn nhiều hộ dân nuôi cá ở các địa phương khác nằm dọc sông Châu Giang như Đình Xá, Tiên Hải, Tiên Phong cũng bị thiệt hại đáng kể.

Người nuôi cá chưa biết kiện ai

Sau vụ 56 tấn cá bè chết trên sông Cái và sông Đồng Nai, nhiều người nuôi cá lâm vào cảnh trắng tay. Làng bè xơ xác, người dân xoay xở mưu sinh chờ vay tiền đầu tư vụ mới. Một số hộ dân sẵn sàng khởi kiện đòi bồi thường, nhưng các cấp chính quyền vẫn đang loay hoay với việc thu thập chứng cứ.

Theo thống kê của phòng kinh tế thành phố Biên Hoà, đến ngày 12.6, khu vực làng nuôi cá lồng bè Tân Mai, việc cá chết đã tạm ngưng xảy ra, nước sông trở lại bình thường. Theo sở Tài nguyên và môi trường (TN&MT), sở dĩ nước sông bớt ô nhiễm là do lượng nước đổ về từ thượng nguồn và những ngày gần đây mưa liên tục trên diện rộng. Mặt khác, sau khi lực lượng thanh tra sở TN&MT, cảnh sát môi trường, kiểm tra các cửa xả thải và quan trắc mẫu nước, các doanh nghiệp đóng ven sông "bị động" nên ngưng xả thải vào sông Đồng Nai. Tổng lượng cá chết trên làng cá bè thuộc ba phường Tân Mai, Thống Nhất, An Bình và xã Hiệp Hoà là 80 hộ, với 56 tấn cá.

Sở TN&MT Đồng Nai cho biết, khi bắt đầu xuất hiện cá chết (ngày 7.6), tại các lồng, bè nuôi cá, dù người dân đã liên tục sục khí, bơm oxy vào bè, nhưng do nồng độ hoá chất cao, nên cá bị chết nhanh. Theo biên bản lấy mẫu phân tích của thanh tra sở TN&MT, tại khu vực tiếp nước thải của nhà máy giấy Tân Mai, nước thải từ nhà máy ra có màu vàng đục, bốc mùi hôi, nước sông có màu xanh lờ đờ, hàm lượng DO tại đây là 0,69mg/l; PH là 7,5. Còn mẫu nước tại khu vực bến đò An Hảo, nơi tiếp nhận nước thải từ các công ty trong khu công nghiệp Biên Hoà 1, kết quả đo đạc nước sông tại đây có hàm lượng DO là 2,9 mg/l; PH là 7,2.

Bà Lương Hồng Loan, phó chủ tịch UBND phường Thống Nhất cho biết, hiện tại người dân rất hy vọng có thể khởi kiện các đơn vị gây ô nhiễm làm cá chết, vì đã có mức độ thiệt hại và cơ sở khoa học ban đầu từ thanh tra sở TN&MT. Tuy nhiên, khó khăn nhất là xác định thủ phạm đầu độc sông, vì đây là môi trường ô nhiễm chung, cùng một lúc, từ thượng nguồn đổ xuống cùng xả thải. Do đó, mọi việc đang chờ kết luận của sở TN&MT.

Hà Dịu – Giang Sơn

(còn tiếp)