3 công nhân Việt Nam một ngày chỉ đào được 1m vì hay cãi nhau ???

Tường trình từ vùng đất giàu khoáng sản

Bài cuối: Không có chọn lựa nào khác!

• Bài 1: Được ít, mất nhiều
• Bài 2: Ngàn thước lên cao, ngàn thước lún

SGTT.VN - Hà Giang đặt ra mục tiêu công nghiệp hoá của mình là khai thác nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú của tỉnh. Ở vùng biên giới nghèo vốn và nghèo công nghệ này, việc hợp tác với Trung Quốc để thủ đắc công nghệ khai khoáng là một chọn lựa tốt nhất và có vẻ như duy nhất vì họ bao tiêu khoáng sản đã qua sơ chế.

Nhà máy sơ chế mangan ở Giáp Trung, Bắc Mê, Hà Giang giống như lưỡi gươm Damocles trên đầu cư dân thị trấn Yên Phú và xã Giáp Trung vì chất thải đổ xuống các dòng suối chảy ra sông Gâm. Ảnh: Trần Việt Đức

Có nhà máy, không có quặng

Một buổi trưa nắng cháy trên cao nguyên huyện Mèo Vạc, ở ngay lối vào xã Khau Vai, nơi từng có những phiên chợ diễm tình nhất, bảng chỉ báo dẫn vào nhà máy tuyển luyện antimon bằng hai thứ tiếng – Việt và Hoa – hiện ra. Cách đó chừng năm trăm thước là cổng vào nhà máy. Bên trong mọi thứ đều im ắng.

Ở ngay điểm mỏ, trên con đường liên xã đang được mở, theo một cán bộ phòng tài nguyên và môi trường Mèo Vạc, đó là tuyến đường đang được mở để đi Cao Bằng, những chiếc máy cạp của công ty Hoa Cương nằm gục đầu dưới cái nắng cuối tháng 7 và bụi bốc lên mỗi khi có xe đi qua.

Theo sở Công thương tỉnh Hà Giang, ở đây, Trung Quốc đã thăm dò, đánh giá trữ lượng và quyết định xây dựng nhà máy mất khoảng 30 tỉ đồng, đúng tiến độ là tháng 9 năm ngoái đưa vào khai thác sử dụng, nhưng đến bây giờ vẫn đang thất nghiệp.

Phía Trung Quốc thông báo cho sở Công thương tỉnh là nhà máy xây dựng xong thì tuyển quặng không đạt tiêu chuẩn sản phẩm là 99,99% mà chỉ đạt 99,97% là cao nhất và nhất là chỉ tìm thấy quặng ở độ sâu hàng mấy chục mét. Ông Lưu Tùng Giang, phó giám đốc sở Công thương Hà Giang cũng không lý giải được chuyện lạ lùng của việc thăm dò đánh giá và đầu tư này.

Công nhân Trung Quốc chuyên trị khai thác độ sâu

Những khi khai thác ở độ sâu theo kỹ thuật khai thác đường hầm thì các công ty chỉ sử dụng công nhân Trung Quốc. Nguyên nhân là công nhân Việt Nam không đủ sức để làm. Cụ thể, ba công nhân Trung Quốc một ngày có thể đào được 5m đường hầm, còn ba công nhân Việt Nam một ngày chỉ đào được 1m vì hay cãi nhau.

Thế nhưng đường hầm đó họ đào tới đâu, không ai quản lý, ông Lưu Tùng Giang phân tích. Phía Việt Nam đã yêu cầu đối tác phải vẽ sơ đồ, hệ thống tuyến đường hầm vào thân quặng. Trong bảy doanh nghiệp liên doanh loại này thì ba doanh nghiệp đã đi vào khai thác và đều sử dụng công nhân Trung Quốc đào hầm.

Ông Lưu Tùng Giang đặt vấn đề: “Các doanh nghiệp gọi đây là công nghệ khai thác hầm lò, nhưng quá trình khai thác hầm lò không có kiểm soát. Nếu tuyến hầm lò này chạy vào các điểm quan trọng về an ninh quốc phòng thì sao?”

Liên doanh thua trên sân nhà

Nói về liên doanh, ông Lưu Tùng Giang càng bức xúc hơn: khoáng sản do mình quản lý, địa bàn, đất đai, pháp lý ở đất Hà Giang là của Việt Nam, nhưng chỉ vì không có tiền để đầu tư nhà máy, nhưng lại phải tuân thủ chuyện làm ăn theo luật quốc tế, do đã lỡ ký kết những khoản rất ư sơ hở mà không nhìn thấy ngay từ đầu, nên phải chịu thua trên sân nhà.

Từ đầu tháng 3 vừa qua, sau một đợt kiểm tra, có một số doanh nghiệp liên doanh Trung Quốc chưa thành lập văn phòng đại diện, cho nên nghĩa vụ và trách nhiệm của họ ở Việt Nam không có gì ràng buộc, trong khi đó thì doanh nghiệp đối tác trong nước lại bao thầu mọi thủ tục.

Ông Lưu Tùng Giang nói: “Chúng tôi đang kiến nghị UBND tỉnh là các doanh nghiệp ở nước ngoài đầu tư tại Hà Giang phải thành lập văn phòng đại diện như công ty hữu hạn khoáng nghiệp Tân Nguyên (Vân Nam, Trung Quốc), công ty hữu hạn công mậu hàng thuỵ An Ninh (Trung Quốc), công ty hữu hạn phát triển khoáng sản luyện kim Tuấn Đạt (Quảng Đông, Trung Quốc), công ty TNHH đầu tư Lucky Star (Hong Kong, Trung Quốc).

Một cái bẫy mà doanh nghiệp Việt Nam thường rơi vào vì tưởng mình lợi hơn: khi ký hợp đồng tỷ lệ góp vốn bên Việt Nam ghi là 30%, còn Trung Quốc 70% và việc hưởng lợi là chia đều 50/50. Điều này theo luật là sai, vì góp như thế nào thì được hưởng lợi như thế đó.

Ngoài ra, một số doanh nghiệp chỉ nói là góp bằng nhà máy, không biết giá trị nhà máy là bao nhiêu và không có cơ sở khấu hao, do đó sau mười năm thi công thì nhà máy đó vẫn là nhà máy không có khấu hao thì đương nhiên doanh nghiệp nước ngoài đầu tư được hưởng nguyên cái giá trị của nhà máy này.

Trong trường hợp có mâu thuẫn lợi ích phát sinh dẫn đến ra toà, những hợp đồng mơ hồ kiểu này coi như đối tác Việt Nam thua chắc, nhưng dường như doanh nghiệp Việt Nam chưa thấy hết được vấn đề này.

Những đứa trẻ đi mót quặng ở Mậu Duệ, Yên Minh, Hà Giang, trên đường về nhà sau khi bán số quặng mót được. Ảnh: Trần Việt Đức

Công nghệ lạc hậu

Để khai thác triệt để nguồn tài nguyên và kiểm soát tốt nguồn thu thuế, nên quy trình đòi hỏi trước khi khai thác phải kiểm tra trữ lượng, hàm lượng, và lượng chất thải ra.

Rõ ràng công nghệ cũ thì lượng phần trăm kim loại dư ra rất nhiều, thường thì chỉ cho phép lượng kim loại dư ra là 3%, nhưng nếu công nghệ cũ thì tỷ lệ này cao hơn. Việc đánh giá này để buộc các doanh nghiệp phải sử dụng công nghệ hiện đại, vì chất thải đổ ra thì chắc chắn sẽ có phần trăm lưu huỳnh, carbon và các chất thải khác.

Nhưng qua những đánh giá tác động môi trường như báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) trong việc khai thác mangan của hai công ty khác nhau ở huyện Bắc Mê (Hà Giang) thì tuy hội đồng đánh giá toàn là những giáo sư, chuyên gia nặng cân và những bản báo cáo dày hàng trăm trang của các đơn vị tư vấn và làm báo cáo ĐTM này gần như sao chép lẫn nhau.

Ví dụ như báo cáo ĐTM của công ty TNHH Kiên Cường (mỏ mangan Bản Sáp, xã Yên Phú, huyện Bắc Mê và báo cáo ĐTM của xí nghiệp xây lắp Hùng Lâm (mỏ mangan xã Yên Phú, huyện Bắc Mê) thì đều cam kết bảo vệ môi trường như việc xả thải đúng quy định, kết thúc khai thác sẽ phục hồi môi trường…

Công Khanh – Văn Quý

Lao động Trung Quốc đang làm việc tại các điểm mỏ - Dự án hợp tác kinh doanh giữa công ty TNHH Đức Sơn (Việt Nam) và công ty hữu hạn khoáng nghiệp Tân Nguyên (Trung Quốc): có 136 lao động, trong đó có 20 lao động người Trung Quốc (mới làm thủ tục cấp phép lao động cho 14 người, còn sáu người chưa được cấp phép lao động). - Dự án hợp tác kinh doanh giữa công ty TNHH Minh Tiến (Việt Nam) và công ty hữu hạn công mậu hàng thuỵ An Ninh (Trung Quốc): có 15 lao động, trong đó có sáu lao động người Trung Quốc đều chưa làm thủ tục xin cấp phép lao động. - Dự án hợp tác kinh doanh giữa công ty cổ phần tập đoàn Hoàng Bách (Việt Nam) và công ty hữu hạn phát triển khoáng sản luyện kim Tuấn Đạt (Trung Quốc): có 240 lao động, trong đó có 50 lao động người Trung Quốc. - Dự án hợp tác giữa công ty TNHH Đường Hồng (Việt Nam) và công ty TNHH đầu tư Lucky Star (Trung Quốc): năm 2010 có sử dụng chín lao động, trong đó có ba lao động người Trung Quốc đã báo cáo cơ quan chức năng. - Dự án hợp tác giữa công ty cổ phần phát triển khoáng sản quốc tế VCC Hà Giang (Việt Nam) và công ty xuất nhập khẩu Hoa Long (Trung Quốc): đến tháng 6.2010 có 60 lao động, trong đó có bốn lao động người Trung Quốc chưa được cấp phép lao động theo quy định của Việt Nam. - Dự án hợp tác giữa công ty TNHH Vận Thiên (Việt Nam) và công ty xuất nhập khẩu Hoa Long (Trung Quốc): ký hợp đồng lao động với 32 người Việt Nam, còn 20 lao động người Trung Quốc đang được sử dụng tại mỏ chì kẽm Bản Lý chưa báo cáo và làm thủ tục cấp phép theo quy định của Việt Nam.

Mẫu số chung của các công ty liên doanh Trung Quốc:

- Chưa/không thành lập văn phòng đại diện;

- Chưa thực hiện đầy đủ các quy định về an toàn lao động;

- Chưa thực hiện đầy đủ các quy định về pháp luật lao động, thủ tục đăng ký lao động nước ngoài;

- Chưa thực hiện các quy định bảo hộ và bảo hiểm cho người lao động;

- Chưa đóng đủ thuế và phí đối với sản lượng đã khai thác thực tế;

- Chưa có kế hoạch lập đầy đủ đánh giá tác động môi trường;

- Gây hư hại đường sá nghiêm trọng.

Nguồn: văn bản số 89/BC-SCT (17.6.2011)
báo cáo kết quả kiểm tra các hoạt động khai thác,
chế biến khoáng sản có liên doanh,
liên kết với nước ngoài trên địa bàn tỉnh Hà Giang