Thị xã bị đầu độc! Chuyện khó tin bên "dòng sông chết"

Lao Động số 64 Ngày 23/03/2010 Cập nhật: 8:18 AM, 23/03/2010

Sông Hiến (tại thị xã Cao Bằng) đục như vũng bùn, có thể chứa cả thủy ngân, xianua. (LĐ) - Thị xã tỉnh lỵ Cao Bằng vốn bình yên và xinh đẹp, nằm giữa bốn bờ của hai con sông Bằng, sông Hiến, mấy năm nay đang nóng bỏng đối mặt với sự thật bị "đầu độc tập thể". >> “Vàng tặc” thách thức cơ quan bảo vệ pháp luật tỉnh Cao Bằng Nguồn nước sinh hoạt của bà con (sông Hiến) đục ngầu, đặc sánh và chứa nhiều hoá chất do hàng trăm, hàng nghìn người khai thác vàng gây nên. Người ta sấp mặt vì thứ "lộc giời" có được do đào đãi vàng có phép và trái phép, để sông Hiến sắp biến thành con sông chết, để 70% bà con của một thị xã với hơn 5 vạn người phải ăn thứ nước có độ đục gấp hàng trăm lần cho phép, rất nhiều khả năng đã và đang nhiễm cả hai thứ độc tố kinh hoàng: Thuỷ ngân và xianua...  Bài 1: Chuyện khó tin bên “dòng sông chết” Ông Trần Thế Minh - Giám đốc Cty TNHH một thành viên cấp nước (tỉnh Cao Bằng) - chán nản: “Chúng tôi nói hết cách suốt 7-8 năm nay rồi, càng kiến nghị thì có khi nước càng... đục ngầu; năm sau đục nhiều hơn năm trước! Đáng sợ hơn, theo bà con, có doanh nghiệp B.P còn dùng hoá chất độc hại để “cô” vàng (rồi xả ra sông) mà chúng ta chưa thể kiểm soát được”. Nhà máy phải thay thiết bị, thay bổ sung hoá chất lọc nước để “tiêu độc” mà vẫn buộc phải cung cấp nước... đục cho bà con ăn. Ông Minh và ban lãnh đạo Cty đã lên sóng của Đài PTTH tỉnh Cao Bằng kêu... nhẵn mặt rồi, suốt dăm năm qua, sự việc vẫn đâu đóng đấy. Ông Bùi Đào Diện - Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường tỉnh Cao Bằng, người vừa “người ngựa ngậm tăm” (vì “vàng tặc” luôn có “cú vọ” theo dõi lực lượng chức năng!) cùng đoàn “tuỳ tùng” đi điều tra hiện trường bãi vàng về - bức xúc: Tổng cặn, độ đục của sông Hiến hiện nay gấp 400 lần mức độ cho phép! Bới tung sông, suối lên để tìm vàng (ảnh chụp cuối tháng 3.2010). Vừa chữa cháy, vừa “đổ thêm dầu vào lửa”?Sông Hiến là nguồn cung cấp nước sinh hoạt chính của Công ty TNHH một thành viên cấp nước tỉnh Cao Bằng, nơi cung cấp “nước sạch” cho 70% cư dân trong số khoảng 6 vạn người của thị xã Cao Bằng và các trung tâm huyện lỵ. Nhìn cái bảng thống kê mẫu nước xét nghiệm trong suốt mấy trăm ngày, đủ các tháng từ cuối năm 2009 đến tháng 2 năm 2010, chi chít ngày nào cũng lấy mẫu, cũng kết luận “không đạt” về độ đục (NTU) và clo dư, tôi bỗng thấy cảm phục sức chịu đựng của các bác kinh doanh nước sạch. Họ bị bà con viết thư, gọi điện “la mắng”, doạ sẽ kiện vì cung cấp nước vẫn đục ngầu để người thị xã ăn uống. Không biết, Tỉnh uỷ, UBND tỉnh Cao Bằng nghĩ gì, khi mà bao nhiêu chiến dịch, bao nhiêu nỗ lực, kể cả việc công an, quân đội hộ tống ông Nông Văn Páo - Phó Chủ tịch UBND tỉnh đi kiểm tra, kể cả “ra quân” dẹp vàng tặc vào tận ngày 27 Tết Nguyên đán - 2010 vừa rồi... cũng đành bất lực? Trong hầu hết các bản báo cáo công phu, chi tiết mà chúng tôi có trong tay, đều có các dòng, tỉ dụ như: Hết chiến dịch, “vàng tặc” lại tái xuất. Địa hình hiểm trở, dòng sông ghềnh thách, xử lý quyết liệt đấy, nhưng không triệt để được... Qua thâm nhập hiện trường, chúng tôi thấy đây là một nghịch lý lớn, một dấu hỏi mà người dân có quyền chất vấn mạnh liệu có sự dung túng nào đó cho các doanh nghiệp khai thác vàng, cũng như việc bỏ mặc cho dòng sông - nguồn nước sinh hoạt của thị xã - phải chết tức tưởi dưới tay “vàng tặc”. Lạ kỳ, hàng vạn người dân thị xã phải uống thứ nước lấy từ con sông đỏ ngầu, đặc sánh, độc hại như thế suốt nhiều năm, thế mà tỉnh vẫn cấp phép cho doanh nghiệp khai thác vàng trên đầu nguồn con sông Hiến. Có doanh nghiệp liều đến mức, báo cáo đánh giá tác động môi trường của họ chưa được duyệt, họ đã đào tanh bành các xã. Hoặc, họ chỉ làm đập làm ao xả để đối phó đoàn kiểm tra thôi, ao bé tẹo, xả hai hôm là nước bẩn, độc hại thoải mái tràn ra sông, ra suối như thường. Có doanh nghiệp làm vàng giàu nứt đố đổ vách, đoàn kiểm tra thấy rõ sai phạm, quyết định phạt... 0,8 chỉ vàng, tương đương 2 triệu đồng! Đó thật sự là những chuyện cười ra nước mắt. Dọc các xã miền thượng du sông Hiến, người ta bới tung sông, suối lên để tìm vàng. Ông Nguyễn Đặng - Bí thư Huyện uỷ Thạch An - thì nhỏ nhẹ phân tích: “Trước, chúng tôi làm gắt, dân 3 xã đã tạm yên không đi đào vàng nữa rồi; nhưng sau đó, các doanh nghiệp được cấp phép làm ầm ầm, bà con nghĩ mà ganh tị: Họ làm được, đất quê mình, ruộng quê mình, tại sao mình không làm. Thế là nạn đào vàng lại... bung ra”. Tham gia “làm vàng” ở 3 xã Canh Tân, Minh Khai, Quang Trọng, ngoài các doanh nghiệp được cấp phép là Cty TNHH Bảo Phát với 220 công nhân, Cty CP đầu tư phát triển kinh tế Đại Bảo, Cty TNHH Hoàng Ngọc, còn có hàng trăm người dân đến từ nhiều tỉnh, với máy móc khá hiện đại, đua nhau xẻ thịt các rông núi, các dòng suối đầu nguồn và hai bên bờ sông Hiến. Sự thật không như trong... báo cáoĐơn vị cấp nước, sau khi đem mẫu nước về Viện Hoá học xét nghiệm có kết quả chính thức về 30 chỉ tiêu phân tích đã tá hoả viết công văn gửi UBND tỉnh, kêu trời: Chút lợi từ đào vàng, làm sao so được với tổn thất quá lớn về sức khoẻ của người dân và... cán bộ tỉnh do uống nước độc hại (có thể) chứa thuỷ ngân và xianua. Ngày 1.2.2010, ông Trần Thế Minh ký tiếp một công văn gửi UBND tỉnh, kính thưa rằng, dù tỉnh đã thành lập đoàn kiểm tra, xác định nguyên nhân chính gây đục ngầu nguồn nước sông Hiến là do các tổ chức, cá nhân đào vàng, đã chỉ đạo kiểm tra xử lý, song: “Đến nay, mặc dù trời không mưa, nhưng nguồn nước sông Hiến vẫn đục và không có dấu hiệu giảm (đục) so với thời điểm đoàn đi kiểm tra”. Chuyện khá ngược đời, là trong khi cơ quan quản lý tỏ ra bất lực trước “vàng tặc”, thì Cty cấp nước phân tích rất rõ ràng mọi chuyện. Họ tin rằng, muốn thật sự dẹp nạn đầu độc sông Hiến thì chỉ cần một tổ công tác nhỏ “án ngữ” ở 3 xã nóng bỏng kia. “Có gì mà không làm được!”, họ mời báo Cao Bằng và Đài PTTH Cao Bằng cùng đi thực tế lên thượng nguồn sông Hiến, “chỉ tận tay, day tận trán” từng “anh” gây ô nhiễm dòng sông. Chưa hết, dù huyện ra quân, tỉnh ra quân rầm rĩ nhiều lần, công văn báo cáo rối như canh hẹ, nhưng khi PV Lao Động bỏ nhiều ngày đi thực tế dọc các xã Canh Tân, Minh Khai, Quang Trọng của huyện Thạch An (đầu nguồn sông Hiến), thì, than ôi,... người ta đang "chọc tiết" dòng sông giữa thanh thiên bạch nhật. Máy xúc, máy ủi, máy sàng tuyển to như cỗ xe tăng, người đông như kiến cỏ, đứng ở đường nhựa liên xã mà chụp ảnh dưới sự hằn học của các “cú vọ” (theo dõi cán bộ) cũng đủ thấy hãi hùng. Xin hỏi, liệu có lời nói dối nào trong các bản báo cáo kết quả dẹp vàng tặc hay không? Bới tung sông, suối lên để tìm vàng. Trong kỳ họp thứ 18 của Hội đồng Nhân dân tỉnh Cao Bằng mới đây, cử tri đã chất vấn ông Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường Nông Đình Hai xung quanh nạn “đầu độc” thị xã, giết chết sông Hiến thơ mộng. Ông Hai cũng chỉ nói được mấy lời đã cũ, rằng khó khăn lắm, đuổi “nó” lại quay trở lại và ông đá quả bóng trách nhiệm sang phía khác: Cán bộ xã, cảnh sát môi trường, chính quyền huyện, thanh tra môi trường... phải giám sát, xử lý “vàng tặc” mạnh hơn nữa. Ông Hai nói vậy thì dòng sông sắp chết biết bấu víu vào ai để gượng dậy, bởi UBND tỉnh Cao Bằng đã có công văn yêu cầu Sở TNMT là đơn vị chủ trì, phối hợp với các Sở Xây dựng, Công an tỉnh và các địa phương giải quyết vụ việc. Tỉnh Cao Bằng thì hầu như chỉ có những quyết sách lặp đi lặp lại: Ra công văn, thành lập đoàn, đi kiểm tra, đến nơi thấy... máy móc bỏ đó, người đi đâu hết cả, gặp vài người trông máy, yêu cầu này nọ mang máy về uỷ ban các xã, người dân lại đến... khênh về nhà họ. Có cả cán bộ xã, đảng viên cũng “vận hành” máy làm vàng, "chọc tiết" dòng sông Hiến suốt nhiều năm, điều này có cán bộ huyện xác nhận hẳn hoi. Trong cuộc làm việc chính thức với chúng tôi tại huyện nhà, một lãnh đạo huyện Thạch An thẳng thắn: Đã có 6 cán bộ, cả bí thư Đảng uỷ, cả chủ tịch UBND của 3 xã Canh Tân, Minh Khai, Quang Trọng bị xử lý, kỷ luật vì để xảy ra tình trạng náo loạn đào vàng trái phép ở thượng nguồn sông suối. Vị lãnh đạo huyện này nhấn mạnh: "Đến đề nghị thành lập một cái đoàn đi kiểm tra “vàng tặc”, chính quyền xã cũng không thành lập nổi, vì người đào vàng toàn... bà con của họ thôi. Nếu ép đi kiểm tra cùng đoàn, đi được một buổi, nhất tề các đồng chí ấy... cáo ốm". Khi chúng tôi vừa bước vào UBND xã Minh Khai, nơi mà ngay trước cổng uỷ ban, "vàng tặc" thả sức chặt từng khúc sông Hiến ra đào bới, thì bất ngờ thay, ông Chủ tịch UBND xã len lén bỏ đi, không tiếp. Chúng tôi đi đến đâu, người ta bám riết, theo dõi đến đấy. Máy ảnh giương lên chụp từ xa, tiếng chửi bới vọng lại. Lòng sông Hiến đỏ ối, chất ngất đất đỏ như vừa bị đánh bom, không tài nào phân biệt được rãnh nào là ao, ruộng, rãnh nào vốn là con sông nữa... Đỗ Doãn Hoàng