"Thủy điện không vô hại như Bộ trưởng nói"

Tác giả: Nguyễn Đình Xuân

Bài đã được xuất bản.: 20/11/2009 09:10 GMT+7

"Tôi xin kiến nghị với QH, UBTVQH ra nghị quyết về chất vấn với nội dung: "Thành lập một ủy ban lâm thời hoặc giao cho UB KHCNMT chủ trì, mời các chuyên gia, nhà khoa học tiến hành kiểm tra, giám sát vấn đề bảo vệ rừng gắn với quy hoạch và vận hành các hồ chứa cũng như việc đảm bảo môi trường và cuộc sống của người dân nơi hạ nguồn".

LTS: Thủy điện là một trong những vấn đề nóng đã được nhiều vị ĐBQH đặt ra trực diện trong phiên chất vấn tại nghị trường vừa qua. Nhưng dường như phần trả lời vẫn chưa khiến các vị đại biểu hài lòng cho lắm. Trong một bài viết thể hiện quan điểm riêng vừa được gửi tới Tuần Việt Nam, ĐBQH Nguyễn Đình Xuân viết rằng: "Ý kiến trả lời của các thành viên chính phủ về thủy điện chưa thỏa đáng khi cho rằng thủy điện hoàn toàn không gây tác động xấu đến môi trường, không gây thêm lũ ở miền trung. Ông kiến nghị, phải có cuộc điều tra nghiêm túc về vấn đề này. Sau đây là nội dung bài viết của ông:

Ý kiến trả lời của các thành viên chính phủ về thủy điện chưa thỏa đáng khi cho rằng thủy điện hoàn toàn không gây tác động xấu đến môi trường, không gây thêm lũ ở miền trung, các công trình thủy điện là đúng quy hoạch và vận hành đúng quy trình do chính phủ ban hành.

Tôi thừa nhận, thủy điện có nhiều lợi ích nhưng cũng có mặt trái của nó. Mặt trái này nhiều hay ít phụ thuộc vào cách thức chúng ta quy hoạch và sử dụng. Cho là tất cả thủy điện đều làm đúng quy hoạch nhưng quy hoạch có đúng đắn về mặt khoa học và hợp lý hay chưa? Việc phân cấp cho địa phương quyết định việc xây dựng thủy điện khi chưa có đánh giá môi trường chiến lược, chưa có quy hoạch hợp lý và thiếu giám sát  có thể gây hậu quả khó lường, tương tự như vụ sân golf vậy.

Một câu hỏi lẽ ra cần phải cân nhắc là: nếu không xả trước, lũ về to, hồ thủy điện gây họa cho dân thì ai chịu trách nhiệm?

Công văn trả lời chất vấn số 4220/BTNMT-PC Bộ trưởng Bộ Tài nguyên môi trường đã ghi rằng "đã kiểm tra 9 dự án thủy điện ở miền trung và Tây nguyên.

Kết quả cho thấy phần lớn các thủy điện được kiểm tra đều không thực hiện nghiêm chỉnh theo báo cáo đánh giá tác động môi trường...", "tác động tiêu cực đến môi trường..., gây mất rừng, tạo nên những đoạn sông chết" và tỉnh Quảng Nam vừa qua cũng đã cho ngừng 9 dự án thủy điện,  dự án A Chò ở Quảng Trị cũng đã bị đình chỉ cho thấy công tác quy hoạch đang có vấn đề. Rừng là nguồn nước của hồ chứa, liên quan đến sự an nguy và tuổi thọ của hồ nhưng đã không được quan tâm đúng mức.

Theo báo cáo của Bộ Công thương và website của công ty, Thủy điện A Vương có dung tích hồ chứa là  343 triệu m³ , trong khi cơn lũ do cơn bão số 9 chỉ đưa về khoảng 295 triệu m³ trong 72 giờ. Về lý thuyết, hồ đủ khả năng cắt toàn bộ lũ nếu được tháo cạn trước khi lũ về nhưng thực tế hồ chỉ cắt được 146,19 triệu m³ nước lũ trong 32 giờ đầu còn 40 giờ sau cho xả tự do đúng bằng lượng nước lũ đổ về do hồ đã đạt cao trình tối đa là 380m. mực nước trong các ngày 23 đến 27/9/2009 luôn ở mức 360m cho thấy hồ đã không hề xả bớt nước trước khi bão về. Việc này không phải là cắt lũ mà là tích nước trong giai đoạn đầu, xả nước trong giai đoạn sau với lượng nước nhỏ hơn nhưng thế năng lớn hơn do độ cao cột nước lúc đó đã là 380m (tăng 40m so với mực nước chết là 340m) , làm tăng sức tàn phá của lũ.

Toàn bộ thế năng hữu ích của cột nước đã biến thành sức tàn phá khủng khiếp. Việc tương tự cũng có thể xảy ra với các công trình thủy điện khác. Nguyên nhân hồ thủy điện không xả hết nước trước lũ là do sợ lũ về nhỏ sẽ không tích đủ nước để phát điện, nghĩa là mục tiêu phát điện được ưu tiên hơn là cắt lũ. Chính lãnh đạo công ty đã phát biểu với báo giới là nếu xả hết nước mà lũ không về, hồ không tích đủ nước để phát điện thì ai chịu trách nhiệm? Một câu hỏi lẽ ra cần phải cân nhắc là: nếu không xả trước, lũ về to, hồ thủy điện gây họa cho dân thì ai chịu trách nhiệm?

Những cơn mưa như vừa qua hoàn toàn có thể lập lại trong các năm tới, để làm rõ trách nhiệm và cũng là để tránh thiệt hại tương tự, tôi xin kiến nghị với QH, UBTVQH ra  nghị quyết về chất vấn với nội dung " thành lập một ủy ban lâm thời hoặc giao cho UB KHCNMT chủ trì, mời các chuyên gia, nhà khoa học tiến hành kiểm tra, giám sát vấn đề bảo vệ rừng gắn với quy hoạch và vận hành các hồ chứa cũng như việc đảm bảo môi trường và cuộc sống của người dân nơi hạ nguồn".  (tôi đã gửi phiếu và  xin ý kiến trực tiếp 40 đại biểu QH về đề nghị này, hầu hết các ĐB đều nhất trí phải có cuộc điều tra nghiêm túc để làm rõ vấn đề).