Đánh cược với thiên nhiên Kỳ 2: Tây nguyên: nhà nhà làm thủy điện

TT - Tây nguyên có 11 nhà máy thủy điện lớn đang vận hành với tổng công suất hơn 5.000MW, chiếm khoảng 25% tổng công suất nguồn điện của cả nước. Quy hoạch của ba tỉnh Gia Lai, Đắc Nông và Kontum có đến 257 nhà máy thủy điện vừa và nhỏ!

Anh Nguyễn Phan - trưởng văn phòng đại diện báo Tuổi Trẻ khu vực Tây nguyên - đã lắc đầu ngao ngán: “Không một nhà chuyên môn, cơ quan chức năng nào giúp được chúng tôi trong việc lập sơ đồ vị trí các nhà máy thủy điện ở Tây nguyên. Đơn giản vì nhiều quá! Nhiều đến độ các nhà chuyên môn bảo rằng chấm đâu trên bản đồ cũng trúng”!

Đằng sau Nhà máy thủy điện Dak Ru có công suất chỉ 7,5MW là một ngọn đồi bị phạt sạch! Công trình này đã ngốn cả trăm hecta rừng  - Ảnh: Lê Bình

>> Kỳ 1: Chi chít thủy điện ở miền Trung

Tây nguyên có 11 nhà máy thủy điện lớn đang vận hành với tổng công suất hơn 5.000MW, chiếm khoảng 25% tổng công suất nguồn điện của cả nước. Tuy nhiên, vấn đề đáng bàn ở đây không phải nằm ở chỗ các nhà máy lớn này, điều đáng ngại là tình trạng nhà nhà làm thủy điện. Dựa vào quy hoạch của ba tỉnh Gia Lai, Đắc Nông và Kontum, chúng tôi thật sự choáng với con số 257 nhà máy thủy điện vừa và nhỏ!

Hàng trăm hecta rừng đổi lấy nhà máy 7,5MW!

"Đến thời điểm này tỉnh mới chỉ cấp giấy phép xây dựng cho 32 dự án thủy điện vừa và nhỏ trong số 70 dự án đã quy hoạch. Nhiều con suối ở địa phương này có rất nhiều tiềm năng để xây dựng các công trình thủy điện nhỏ" Ông Nguyễn Thanh Sơn, giám đốc Sở Kế hoạch - đầu tư tỉnh Đắc Nông

Câu chuyện đáng nói của vấn đề thủy điện ở Tây nguyên là việc nhà nhà đua nhau làm thủy điện. Những con sông lớn hết chỗ vì dành cho những công trình lớn của ngành điện thì người ta tấn công các con suối! Chúng tôi đã tìm đến một nhà máy nhỏ như thế nằm trên địa bàn xã Dak Ru, huyện Đắc R’Lấp, tỉnh Đắc Nông.

Nhà máy thủy điện Dak Ru có công suất chỉ 7,5MW với ba tổ máy do Công ty TNHH N&S làm chủ đầu tư, được khởi công tháng 6-2006 và tháng 4-2008 chính thức đi vào hoạt động. Chúng ta hãy so sánh công suất này với công suất bình quân của 11 nhà máy thủy điện lớn tại Tây nguyên (khoảng 5.000MW) mới thấy nó quá nhỏ bé. Để xây dựng nhà máy này, ông Hoàng Anh Tuấn - giám đốc Công ty N&S - cho biết tổng nguồn vốn đầu tư để xây dựng nhà máy trên 250 tỉ đồng, trong đó phần lớn được vay từ Ngân hàng Đầu tư và phát triển chi nhánh Đắc Nông.

Điều đáng quan tâm là một nhà máy nhỏ như thế nhưng Công ty N&S đã phải phá hàng trăm hecta rừng dọc suối Dak Ru, đào xới, làm đảo lộn cảnh quan cả một vùng rừng núi thâm u để xây dựng đập ngăn hồ chứa và hệ thống kênh dẫn dòng dài hơn 5km. Nên nhớ, Dak Ru là một dòng suối nhỏ, lưu lượng nước thấp. Và khi nhà máy thủy điện này ra đời, nhiều người dân trong vùng đã dắt díu nhau đến các khu vực xa hơn tại các xã Quảng Tín, Đắc Ngo (huyện Tuy Đức) để mua đất canh tác do thiếu nước.

Có đặt chân đến những nhà máy thủy điện có công suất nhỏ hoặc vừa như Dak Ru, bạn mới thấy xót xa đến dường nào với việc con người đã tàn phá thiên nhiên vì những món lợi nhỏ nhoi!

Thủy điện Ayun Hạ chỉ có công suất 3MW, được xây dựng trên địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai - Ảnh: Thảo My

Những con số biết nói

Theo Sở Công thương tỉnh Gia Lai, hiện tỉnh có bảy công trình thủy điện lớn do Tập đoàn Điện lực VN (EVN) đầu tư với công suất 1.871MW, trong đó trên dòng Sê San có bốn công trình (ba đang vận hành, một đang thi công), trên sông Ba có ba công trình đang thi công. Trong khi đó tổng số thủy điện vừa và nhỏ trên địa bàn Gia Lai là 113 với tổng công suất 549,781MW (chỉ bằng 1/10 tổng công suất 11 nhà máy thủy điện của EVN), trong đó có 21 nhà máy thủy điện đã vận hành.

Tại Đắc Nông, trên lưu vực sông Đồng Nai (đoạn qua Đắc Nông) đang xây dựng ba nhà máy thủy điện lớn là Đồng Nai 3, 4 (tổng công suất 520MW, EVN làm chủ đầu tư), Đắc R’Tih (144MW - Tổng công ty Xây dựng I làm chủ đầu tư). Các dự án này đều sẽ hoàn thành và phát điện lên lưới quốc gia trước năm 2012. Còn trên dòng Krông Nô - Sêrêpôk có các nhà máy thủy điện vừa và lớn đã và đang được xây dựng: Buôn Tua Srah (86MW, EVN làm chủ đầu tư), Buôn Kuốp (280MW, EVN làm chủ đầu tư), Đray H’Linh II (16MW, Công ty cổ phần Điện lực 3 làm chủ đầu tư), Sêrêpôk III (220MW, EVN làm chủ đầu tư), Sêrêpôk IV (70MW, Công ty TNHH Đại Hải làm chủ đầu tư)...

Đối với hệ thống thủy điện vừa và nhỏ thuộc tỉnh Đắc Nông quản lý, ông Trần Phương - phó chủ tịch UBND tỉnh - cho biết đã quy hoạch 70 dự án với tổng công suất 241,07MW và đến thời điểm này có 26 dự án đã vận hành.

Tỉnh Kontum được xem là có nguồn thủy năng phong phú để phát triển thủy điện, chưa tính các công trình thủy điện quốc gia được đầu tư xây dựng trên hệ thống sông Sê San, Pô Kô, Đăk SNghé... Tỉnh này đã quy hoạch phát triển 74 công trình thủy điện vừa và nhỏ, với tổng công suất khoảng 300MW.

Đến nay đã có hai công trình thủy điện vừa và nhỏ khánh thành và đi vào hoạt động. Đó là thủy điện Đăk Rơ Sa nằm trên địa bàn hai xã Đăk Trăm và Ngọc Tụ, huyện Đăk Tô, có công suất 7,5MW. Kế đến là Nhà máy thủy điện Đăk Pô Ne 2 do Công ty TNHH Gia Nghi đầu tư xây dựng trên địa bàn xã Đăk Pờ Ne, huyện Kon Rẫy, tổng công suất 3,6MW!

Nhóm PV Tây Nguyên

(còn tiếp)

“Chi chít thủy điện...” - hỏi bên lề Quốc hội Hôm qua 22-10, bên hành lang Quốc hội, ngay sau khi đọc bài “Chi chít thủy điện ở miền Trung” trên Tuổi Trẻ ra cùng ngày, ông Phạm Khôi Nguyên - bộ trưởng Bộ Tài nguyên - môi trường, và ông Nguyễn Văn Sỹ (phó bí thư thường trực Tỉnh ủy, trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Nam) - đã có ý kiến như sau: Sẽ kiểm tra việc ảnh hưởng môi trường của các hồ thủy điện Ông Phạm Khôi Nguyên Hiện nay có ba cấp thẩm định các dự án hồ thủy điện. Với các nhà máy thủy điện lớn như Sơn La, Lai Châu, điện hạt nhân... thì Bộ Tài nguyên - môi trường sẽ thẩm định, đánh giá tác động môi trường. Với các nhà máy thủy điện nhỏ và vừa, việc đánh giá được phân cấp cho Bộ Công thương và UBND các địa phương. Vì vậy, việc thẩm định dự án, đánh giá tác động môi trường hầu hết đang do Bộ Công thương tiến hành. Việc các chủ đầu tư có lập dự án để đốn gỗ không thì hiện nay chúng tôi chưa có thông tin. Tuy nhiên, chúng ta đã có quy định: nếu đơn vị nào lấy vào diện tích rừng bao nhiêu để làm thủy điện sẽ phải tái tạo rừng ở khu vực khác với diện tích tương tự. Song phải công nhận hậu thẩm định, khâu kiểm tra việc thực hiện đánh giá tác động môi trường chúng ta làm chưa tốt. Bộ Tài nguyên - môi trường dự kiến có cuộc kiểm tra toàn diện việc thực thi yêu cầu trong bản đánh giá tác động môi trường với các nhà máy thủy điện thời gian tới. Rà soát, giảm bớt các dự án thủy điện Ông Nguyễn Văn Sỹ Trước hết, cần nói rằng trong khi đất nước đang thiếu điện trầm trọng, trách nhiệm của các tỉnh miền Trung vốn có lợi thế thủy điện là phải góp phần đảm bảo năng lượng cho đất nước phát triển. Tuy nhiên, với những vấn đề liên quan đến các nhà máy thủy điện, thường vụ Tỉnh ủy Quảng Nam đã và đang cùng với UBND tỉnh, các ngành, các cơ quan tư vấn xem xét lại làm thủy điện như vậy thì tác động đến môi trường như thế nào, trong đó có vấn đề mất rừng rất lớn, khi có mưa lũ sẽ ảnh hưởng đến hạ lưu vì không giữ nước được. Trong vấn đề làm thủy điện vừa và nhỏ hiện nay cần phải có sự phối hợp giữa Nhà nước và doanh nghiệp. Hầu hết các nhà máy thủy điện ở Quảng Nam, theo như quy hoạch, do các doanh nghiệp đầu tư là chủ yếu, Nhà nước không có tham gia vốn vào. Từ thực tiễn lũ vừa rồi ở Quảng Nam cũng phải tính lại việc Nhà nước tham gia đầu tư công trình, để thủy điện làm nhiệm vụ phát điện nhưng phải góp phần cắt lũ. Hướng tới chúng tôi rà soát để có chủ trương hợp lý, chắc phải giảm bớt, chứ không phải làm quá nhiều thủy điện. C.V.KÌNH - V.V.THÀNH lược ghi

====================================================================

Ý kiến bạn đọc

* Thủy điện không thể mọc như nấm. Thủy điện không còn là một lọai hình năng lượng mới, nó lạc hậu và gây nhiều tranh cãi trên thế giới, chủ yếu là người ta lo sợ cho cảnh quan sinh thái bị phá vỡ sẽ làm đảo lộn trật tự sinh thái. Thật vậy khi thủy điện mới đi vào giai đọan xây dựng nó đã ngốn một lượng lớn hàng trăm ha rừng, thậm chí hàng ngàn ha nếu là thủy điện lớn, trong đó phải kể đến một cuộc di dân đến nơi ở mới. Trật tự xã hội và trật tự sinh thái đã bị thay đổi thì môi trường cũng bị ảnh hưởng nặng nề, ngăn dòng chảy của sông làm nhiều nơi thiếu nước, có nơi quá thừa đến ngập úng, và một số lòai sinh vật bị biến mất khỏi môi trường sống đó là điều khó tránh khỏi.

Trong khi chúng ta đang hô hào kêu gọi Trung Quốc ngừng xây dựng các đập thủy điện trên đầu nguồn sông Mêkông vì nó ảnh hưởng trực thiếp đến hạ lưu. Còn trong nước chúng ta chỉ một vùng Tây Nguyên nhỏ bé mà có hơn 200 nhà máy thủy điện, có lẽ không đâu trên thế giới có lượng nhà máy thủy điện dầy đặc như Tây Nguyên.

Tôi cho rằng Bộ tài nguyên - Môi trường cần xem xét và đưa ra đánh giá đầy đủ những ảnh hưởng của hơn 200 nhà máy thủy điện ở Tây Nguyên để đánh giá đúng mức độ và tác hại đến môi trường rồi mới xem xét và cấp phép chứ không thể tràn lan và phá rừng để lấy điện.

TRƯỜNG SANH (Tân Bình, TP.HCM)

* Nhìn vào bản đồ quy hoạch các dự án thủy điện, và cứ với lập luận rằng trong 9 hay 10 năm chúng ta sẽ thu hồi vốn, tôi đang băn khoăn không hiểu rồi đây, trong 9 hay 10 năm nữa chúng ta thu hồi được cái gì đây, vốn hàng nghìn tỉ đồng hay là hàng nghìn nghìn tỉ đồng để khắc phục hậu quả cho những trận lũ, những thiệt hại về người mà không gì bù đắp được.

Trong cơn bão số 9 vừa qua chúng ta đã thấy những gì, bão đi qua lũ tràn về, hàng nghìn hộ dân bị cô lập trong nước lũ. Chúng ta làm hôm nay nhưng hãy nghĩ đến con cháu chúng ta mai sau, đừng để thế hệ con cháu chúng ta sau này ngồi lại với nhau mà nói rằng "sao ngày xưa mấy ổng làm mà không nghĩ gì hết vậy". Cũng như chúng ta ngày nay đang than vãn và bỏ công khắc phục hậu quả của ngày xưa đó thôi.

TRẦN NGUYỄN