"8 năm trước tôi đã đặt vấn đề rừng chính là an ninh
môi trường cho người dân. Nhiều người bảo tôi phóng đại, nhưng giờ thì
hàng trăm người chết trong mỗi trận lũ. Cứ bão vào miền Trung mà kèm
theo mưa đều gây ra lũ lụt, chết người", đại biểu Quốc hội Nguyễn Đình
Xuân nói.
- Trong cơn bão Ketsana và Mirinae, các nhà máy thuỷ điện miền Trung đã xả lũ đúng lúc lũ lụt căng thẳng nhất. Ông nhìn nhận thế nào về việc này?
- Nếu vận hành tốt thì bản chất thuỷ điện là cắt lũ.
Nhưng vận hành không tốt, đặc biệt là thiếu phối hợp giữa các nhà máy
thuỷ điện và vì lợi ích cục bộ thì thuỷ điện trở thành cánh tay nối dài
cho thuỷ tinh. Thông thường, trước khi bão vào 2 ngày người ta phải xả
lũ xuống cao trình thấp. Ví dụ mức chứa của hồ này là 500 triệu m3 thì
họ xả bớt 300 triệu m3, chỉ giữ lại 200 triệu m3. Khi lũ về khoảng
1.000 triệu m3 chỉ phải xả thêm 500 triệu m3 và giữ lại 500 triệu m3.
Làm được như vậy thuỷ điện sẽ có tác dụng cắt lũ.
Tuy nhiên, những người làm thủy điện lại suy nghĩ nhỡ
xả trước mà trời không mưa hay mưa ít thì sao? Họ đã đặt lợi ích của
mình lên trên và hành động theo kiểu cứ đợi từ từ xem sao. Khi lũ ào ạt
về thì họ thấy lợi ích của mình bị đe dọa, họ buộc phải xả. Không xả
thì vỡ đập mà vỡ đập thì còn chết nhiều hơn. Vì thế, khi lũ về, các hồ
thuỷ điện ở thượng lưu thi nhau xả lũ. Ví như trên sông Ba vừa rồi có
tới 9 hồ thuỷ điện, nhưng lại không có một "nhạc trưởng". Hồ dưới không
biết khi nào hồ trên xả nên thấy trên xả là dưới cũng xả theo.
Vấn đề thứ hai là khi lấy 1.000 ha làm lòng hồ thuỷ
điện thì chúng ta còn mất thêm 1.000-2.000 ha đất rừng hay nông nghiệp
ở thượng nguồn. Như vậy rừng còn quá ít. Vì theo tính toán ban đầu có
thể với diện tích rừng như vậy thì phải 1.000 năm mới có một trận lũ,
nhưng do rừng bị tàn phá quá nhanh và quá nhiều nên khi không còn rừng
thì hồ thuỷ điện chỉ chịu được lũ 10 năm thôi. Như vậy tất cả quy
hoạch, tính toán ban đầu đã bị phá vỡ.
 |
| "Phải làm sao dung hoà được lợi ích của thuỷ điện và người dân hạ lưu, trong đó lợi ích của người dân phải được đặt lên hàng đầu chứ không phải của thuỷ điện", đại biểu Nguyễn Đình Xuân khẳng định. Ảnh: Hồng Khánh. |
- Ông nghĩ sao trước ý kiến quy hoạch và quản lý vận hành thuỷ điện miền Trung đã bị thả nổi?
- Hiện quy hoạch mỗi hồ thủy điện không dựa trên quy
hoạch tổng thể, không có quy hoạch chiến lược, đánh giá môi trường của
toàn bộ lưu vực con sông. Phải có quy hoạch tổng thế mới tính được trên
dòng sông có bao nhiêu thuỷ điện và làm thế nào để nó không gây hại
cũng như giải quyết các vấn đề dân sinh, môi trường ở thượng nguồn.
Chúng ta đã không giải quyết được bài toán đó. Chúng ta vừa muốn có
điện, vừa muốn thoát lũ, lại vừa muốn phá rừng để trồng cây cao su, các
mục tiêu mâu thuẫn nhau.
Thứ hai, chúng ta phân cấp cho địa phương làm quy
hoạch mà địa phương thì dễ vì quyền lợi của mình. Thế nên ở thượng
nguồn thì phá rừng nhưng hạ nguồn phải gánh chịu.
Hệ quả là hạ nguồn phải hứng những trận lũ lụt. Điều
này đã được cảnh báo từ trước. Cách đây 8 năm khi được bầu vào Quốc
hội, tôi đã đặt vấn đề rừng chính là an ninh môi trường cho người dân.
Nhiều người bảo tôi phóng đại, nhưng giờ thì hàng trăm người chết trong
mỗi trận lũ. Bây giờ các trận bão vào miền Trung mà kèm theo mưa dù lớn
dù bé đều gây ra lũ lụt, chết người. Quay trở lại 20-30 năm trước xem
có chuyện đó không? Số liệu hiện vẫn có mà.
- Theo ông, ai phải chịu trách nhiệm trước việc không có nhạc trưởng trong xả lũ ở miền Trung?
- Đó là Bộ Công thương. Đây là bộ quản lý ngành và
tất nhiên có hai bộ liên quan là Tài nguyên Môi trường quản lý về tài
nguyên nước và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quản lý rừng.
Nhưng việc điều tiết nước là trách nhiệm chính của Bộ Công thương nên
bộ phải tính toán điều đó.
Nhiều thủy điện hiện nay do tư nhân bỏ tiền đầu tư và
quản lý, cho nên mới cần tới vai trò của quản lý nhà nước. Mỗi ông chủ
nhà máy thuỷ điện đều phải tính cách nào có lợi cho mình nhất, nhưng cơ
quan nhà nước phải đề ra được các quy trình vận hành và giám sát chặt
chẽ. Nếu có sự vi phạm thì lập tức phải xử lý ngay.
- Ngoài "nhạc trưởng" Bộ Công thương, còn ai có trách nhiệm quản lý vận hành xả lũ?
- Các nước quản lý theo lưu vực mỗi dòng sông, tức là
toàn bộ diện đưa nước về dòng sông, gồm diện tích rừng, diện tích các
hồ chứa, diện tích nông nghiệp. Chứ như ta chia quản lý theo tỉnh nên
thất bại.
- Với tư cách là thành viên Ủy ban Khoa học công
nghệ môi trường, ông sẽ kiến nghị thế nào để giảm thiểu thiệt hại cho
người dân trong mỗi trận bão lũ?
- Tôi đang hướng tới đề xuất. Thứ nhất là tổ
chức Ủy ban điều tra gồm nhiều nhà khoa học để làm rõ thực trạng vận
hành thuỷ điện có sai sót gì không, độ che phủ của rừng có đủ để đảm
bảo vận hành các hồ thuỷ điện... và báo cáo trước Quốc hội. Thứ hai,
tôi đề nghị Quốc hội thành lập Ủy ban lâm thời điều tra về hiện trạng
thuỷ điện, rừng, quản lý đất đai, tài nguyên... ở miền Trung.
Từ kết luận của Ủy ban này chúng ta mới rút ra được
vấn đề, từ đó biết cần làm gì tiếp theo. Trước mắt, tôi đề nghị tạm
dừng các dự án thuỷ điện miền Trung để chờ kết luận từ cuộc điều tra,
sau đó mới tính làm gì tiếp theo.
Có lần tôi đến thuỷ điện Đa Nhim và hỏi ông giám đốc
là thượng nguồn nhà máy có bao nhiều rừng, quản lý thế nào thì ông ta
hoàn toàn không biết. Như vậy ăn quả không nhớ kẻ trồng cây, uống nước
không nhớ nguồn thì hậu quả phải gánh chịu thôi. Không thể nói quyền
lợi thì mỗi người hưởng riêng còn nghĩa vụ thì giao cho người khác.
Xuân Hoa gh
No comments:
Post a Comment